Portretrecht

Wat is portretrecht?

Het portretrecht betreft de rechten die een geportretteerde heeft met betrekking tot de publicatie van het portret dat van hem is gemaakt. Hierbij moet onderscheid worden gemaakt tussen de situatie dat iemand opdracht geeft tot het maken van zijn portret en de situatie dat iemand hiertoe geen opdracht heeft gegeven. De eerste situatie doet zich voor wanneer iemand een portretfoto van zichzelf laat maken door een fotograaf. Bij de tweede situatie kan men denken aan een foto die door een ander dan de gefotografeerde persoon op Facebook wordt gezet.

De regels van het portretrecht zijn ondergebracht in de Auteurswet. Portretrecht en auteursrecht zijn nauw met elkaar verbonden.
Voor meer informatie zie: auteursrecht

Wat is een portret?

Aanvankelijk was er alleen sprake van een portret als het gelaat van een persoon op de afbeelding stond. Tegenwoordig wordt het begrip portret ruimer geïnterpreteerd. Er is al sprake van een portret bij een afbeelding waarin de persoon kan worden herkend - zelfs als zijn gelaat niet zichtbaar is. Een karakteristieke lichaamshouding of een omgeving kan dus bepalend zijn.

Voor de toepasselijkheid van het portretrecht maakt het niet uit hoe het portret is gemaakt: gefotografeerd, geschilderd, getekend of op andere wijze vormgegeven. Zelfs een karikatuur geldt als een portret: de geportretteerde is er immers in te herkennen.

Niet in opdracht gemaakt portret

Is er geen sprake van een opdracht, dan mag de geportretteerde op grond van zijn portretrecht openbaarmaking van zijn portret tegengaan als hij daar een redelijk belang tegen kan aanvoeren. Hierbij spelen vaak privacy- of commerciële argumenten een rol.

Bij privacy gaat het om de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer. Het privacybelang van de geportretteerde zal moeten worden afgewogen tegen een ander belang, bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting van degene die het portret heeft gepubliceerd (dat kan de maker zijn of een willekeurige derde). Het zijn de omstandigheden van het geval die bepalen of de privacy van de geportretteerde of de vrijheid van meningsuiting van de maker het zwaarst moet wegen.

Bij commerciële belangen kan men denken aan de situatie dat een Bekende Nederlander openbaarmaking van zijn portret zelf commercieel wil exploiteren, bijvoorbeeld voor reclamedoeleinden.
Dit recht van de geportretteerde is vastgelegd in artikel 21 van de Auteurswet.

In opdracht gemaakt portret

Als het portret in opdracht wordt gemaakt, gelden er andere regels. Dit heeft te maken met het feit dat de maker van het portret, bijvoorbeeld de fotograaf, het auteursrecht op de door hem gemaakte foto's heeft en de geportretteerde het portretrecht op diezelfde foto’s. Voor openbaarmaking van een portretfoto is dan ook de toestemming vereist van zowel de fotograaf als de geportretteerde.

De maker van een portret (of een willekeurige derde) mag dit portret dus niet openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde. Staat op een foto het portret van twee of meer personen, dan heeft de fotograaf voor publicatie de toestemming nodig van alle geportretteerden.

Daarnaast mag de geportretteerde zijn eigen portretfoto verveelvoudigen zonder daarvoor toestemming te moeten vragen aan de fotograaf. Staat op een foto het portret van twee of meer personen, dan heeft ieder van hen de toestemming nodig van de overige geportretteerden.

Deze rechten van de geportretteerde zijn vastgelegd in artikel 19 en 20 van de Auteurswet.

Social media, portretrecht en persoonsgegevens

Van zelf gemaakte foto's heb je meestal het auteursrecht (niet als je bijvoorbeeld in loondienst bent). Wanneer je deze foto's op social media plaatst blijft het auteursrecht in stand. Maar let op: in veel gevallen geef je het platform waarop je de foto's plaatst een licentie op het gebruik hiervan. Vaak staat in de algemene voorwaarden dat jij toestemming geeft om van alles en nog wat te doen met jouw foto's. Daaronder valt bijvoorbeeld het gebruik in advertenties.
Ook al geef je in jouw hoedanigheid van auteursrechthebbende toestemming voor dergelijk commercieel gebruik, dan kan bij de gefotografeerde mensen nog altijd het portretrecht berusten. Ook privacyaspecten kunnen een rol spelen omdat een foto van een duidelijk herkenbare persoon een persoonsgegeven vormt. Vaak is uit een portret een etnische achtergrond, ras of religie af te leiden, waardoor er sprake is van een bijzonder persoonsgegeven, met nog strengere regels voor verwerking.

Opmerkingen bij portretrecht

• Ten aanzien van mogelijke sancties bij inbreuk zijn vooral artikel 30 en artikel 35 van de Auteurswet van belang.
• Het is tegenwoordig erg gemakkelijk om met een camera of telefoon een zelfportret te maken. Het plaatsen van deze selfies op social media zoals Twitter of Facebook is in een oogwenk gebeurd. Dit gemak en de snelheid verklaart de grote populariteit van zelfportretten. Het sluit aan bij de trend van visual storytelling.
• Het portretrecht geldt tot 10 jaar na het overlijden van de afgebeelde persoon.