Auteursrecht en auteurswet

Wat is auteursrecht / copyright?

Het auteursrecht is het recht van een schrijver, wetenschapper of kunstenaar op het publiceren van zijn werk. Een andere naam voor auteursrecht is copyright.

Een auteur kan bepalen wat er met zijn of haar werk gebeurt. Dat betekent dat voor elke vorm van verspreiding toestemming vereist is van de auteur. Voor deze verspreiding mag een vergoeding worden gevraagd. Op deze manier kan een auteur het werk exploiteren (te gelde maken).

Waar zijn de regels van auteursrecht te vinden?

De belangrijkste wet is de Auteurswet. Deze wet dateert uit 1912, maar is sindsdien vele malen aangepast. Op grond van diverse verdragen biedt de Auteurswet ook bescherming aan 'buitenlandse werken'. Belangrijke verdragen in deze context zijn de Berner Conventie, de Universele Auteursrechtconventie en het TRIPS-Verdrag.

Hoe ontstaat het auteursrecht?

Het auteursrecht ontstaat automatisch op het moment dat het werk wordt geschapen. Er hoeven geen formaliteiten, zoals een deponering, te worden verricht. Wel moet het werk aan bepaalde voorwaarden voldoen om door het auteursrecht te kunnen worden beschermd.
Deze voorwaarden laten zich als volgt samenvatten. Het werk moet voor menselijke waarneming vatbaar zijn. Daarnaast moet het een eigen, oorspronkelijk karakter hebben en het persoonlijk stempel van de maker dragen. Tot slot mag dat eigen, oorspronkelijk karakter niet louter het gevolg zijn van het verkrijgen van een technisch effect.

Is het auteursrecht onbeperkt geldig?

Het auteursrecht is niet onbeperkt geldig: het vervalt zeventig jaar na de dood van de maker van het werk (in de Europese Unie). Voor werken waarvan de maker onbekend is en werken van bedrijven geldt een termijn van zeventig jaar na de eerste publicatie van het werk.

Wie heeft het auteursrecht op een werk?

Hoofdregel is dat de maker van het werk, dus degene die het boek heeft geschreven of het schilderij heeft geschilderd, de auteursrechthebbende is. Deze regel gaat echter niet altijd op. Behoort het maken van schilderijen tot het werk van een werknemer, of maakt een werknemer in opdracht van zijn werkgever een schilderij, dan berust het auteursrecht op de schilderijen bij de werkgever. Deze afwijkende regel geldt alleen voor werknemers in dienstverband.
Een zzp'er die in opdracht van een ander een kunstwerk vervaardigt, behoudt zelf het auteursrecht op het werk. Hiervan kan in een contract worden afgeweken.
Nadat de maker het werk heeft gecreëerd, kan hij zijn auteursrecht aan een ander overdragen of in licentie geven.

Hoe kun je het copyright overdragen?

Het overdragen van een auteursrecht kan alleen schriftelijk gebeuren. In de door beide partijen ondertekende akte moet precies worden vermeld, wat wordt overgedragen. Vaak is een overdracht niet nodig omdat een licentie voldoende is.

Wat is een licentie?

Door middel van een licentie geeft een auteursrechthebbende een ander toestemming om zijn werk op een bepaalde manier te exploiteren. Zo kan de auteur van een boek zijn uitgever een licentie geven om het boek te drukken. De ontwerper van een logo kan een bedrijf een licentie geven om het logo te gebruiken op postpapier - of op andere dragers waarvoor het bedrijf het logo heeft laten ontwikkelen.
Lees meer over licenties: licenties en overdracht

Copyright-symbol (c) & copyright notice

Nederland is aangesloten bij de Berner Conventie, die bepaalt dat de door het auteursrecht geboden bescherming niet mag worden onderworpen aan een formaliteit. In sommige landen zijn formaliteiten wel toegestaan. Een bekende formaliteit is de copyright notice: (c), het copyright-symbool.
Hoewel in Nederland de copyright notice niet nodig is om auteursrechtbescherming tot stand te brengen, kan het zinvol zijn het teken toch te gebruiken. Voor de lezer kan het als waarschuwing fungeren: pas op, dit werk is beschermd!

Inbreuk op auteursrecht en uitzonderingen hierop

Er is sprake van inbreuk op het auteursrecht als iemand een werk van een ander openbaar maakt of dat verveelvoudigt zonder toestemming van de rechthebbende terwijl er geen sprake is van een wettelijke beperking van het auteursrecht.
Artikel 18 en 19 van de Auteurswet behandelt uitzonderingen auteursrechtinbreuk. Wij noemen er enkele:

• Incidentele verwerking als onderdeel van en van ondergeschikte betekenis in een ander werk.
• Openbaarmaking of verveelvoudiging in het kader van een karikatuur of parodie mits het naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is.
• Het voor niet-commerciële doeleinden beschikbaar stellen voor het publiek van het werk door een cultureel erfgoedinstelling (mits aan een aantal voorwaarden is voldaan).

Wat is de schadevergoeding bij inbreuk?

Wanneer iemand inbreuk maakt op het auteursrecht van een ander, kan die ander schadevergoeding eisen. Hoe wordt die schadevergoeding berekend?
In de Auteurswet staan geen bepalingen met betrekking tot de in aanmerking te nemen schadeposten en de berekening van de schadevergoeding. Dit betekent dat moet worden uitgegaan van de 'gewone' schadevergoedingsregeling in het Burgerlijk Wetboek (Afdeling 10, Titel 1 van Boek 6). Omdat het bij inbreuk op auteursrecht moeilijk is de daadwerkelijk geleden schade vast te stellen, wordt deze bijna altijd op abstracte wijze begroot.

Uit jurisprudentie blijkt dat als uitgangspunt vaak wordt aangenomen de vergoeding die verschuldigd zou zijn geweest als de auteursrechthebbende, bijvoorbeeld de fotograaf, wél toestemming zou hebben gegeven voor overname van zijn foto. Uit de praktijk blijkt dat vaak aansluiting wordt gezocht bij prijzen die gebruikelijk zijn in de branche waar het om gaat. Zo kan een fotograaf verwijzen naar de tarieven van Stichting BeeldAnoniem (zie volgende paragraaf).

Wat is Stichting BeeldAnoniem?

Wat moet je doen als je een foto wilt gebruiken waarvan je niet weet wie de maker is? In dat geval kun je immers geen toestemming vragen voor het gebruik. Voor deze situatie heeft Stichting BeeldAnoniem een oplossing bedacht.
Stichting BeeldAnoniem, voorheen Stichting FotoAnoniem, is een initiatief van de beroepsverenigingen van fotografen die verenigd zijn in de FotografenFederatie. In 2020 hebben de illustratoren zich bij de stichting aangesloten en veranderde de naam in Stichting BeeldAnoniem. De procedure die zij hebben ontwikkeld komt er kort gezegd op neer dat de gebruiker aan de stichting het gebruikelijke tarief voor publicatie van de foto betaalt. Mocht de maker van de foto zich na verloop van tijd melden, dan betaalt de stichting het door de gebruiker betaalde bedrag aan hem uit.

Wat zijn naburige rechten?

Naburige rechten betreffen de rechten van uitvoerende kunstenaars, geluids- en filmproducenten en omroeporganisaties. Het gaat om de vergoeding voor de (creatieve) inspanning die zij leveren.
Wanneer een artiest zijn eigen werk speelt, zijn beiden dezelfde persoon maar is er sprake van twee soorten vergoeding: een voor het auteursrecht en een voor het naburige recht.
Meer informatie: Wet op naburige rechten

Wat is het portretrecht?

Een fotograaf die een foto maakt van een persoon heeft als maker van de foto het auteursrecht op die foto. Hij zal echter rekening moeten houden met de rechten van de gefotografeerde persoon ofwel diens portretrecht. Met andere woorden: het portretrecht van de persoon op de foto beperkt het auteursrecht van de fotograaf.
Voor meer informatie zie: portretrecht

Geschillencommissie Auteurscontractenrecht

Sinds 1 oktober 2016 bestaat er een Geschillencommissie Auteurscontractenrecht. Auteurs, uitvoerend kunstenaars, uitgevers en producenten kunnen op een eenvoudige manier problemen tussen makers en exploitanten oplossen zonder tussenkomst van een rechter. De problemen kunnen meningsverschillen zijn die gaan over het honorarium, gewenste beëindiging vanwege onvoldoende exploitatieresultaten of aanpassing van voor de maker onredelijk bezwarende bepalingen in de exploitatieovereenkomst.
De insteek van de geschillencommissie is om een schikking tot stand te brengen, bijvoorbeeld door inschakeling van een deskundige. Beide partijen kunnen een geschil indienen. Eventueel kan een maker anoniem blijven.

Rechtshulp bij auteursrechtgeschillen

Als je als muzikant, artiest of kunstenaar gebruikt wilt maken van een rechtsbijstandverzekering, denk er dan aan dat je deze verzekering moet afsluiten uit hoofde van een beroep of bedrijf. Dit betekent dat je een zakelijke rechtsbijstandverzekering moet afsluiten.
Lees meer hierover op de pagina over rechtsbijstand.

Let op: diverse rechtsbijstandverzekeringen sluiten geschillen op het gebied van intellectuele eigendom uit. Daaronder vallen bijvoorbeeld octrooirecht, merkenrecht en auteursrecht.

Tot slot kun je voor rechtshulp mogelijk ook terecht bij je beroepsorganisatie of belangengroep.

Auteursrecht bij software

Diegene die iets creëert, heeft het copyright op het werk. Dus wanneer een bedrijf wordt ingehuurd om software te ontwikkelen dan heeft dat bedrijf de auteursrechten op die software. De opdrachtgever krijgt slechts een gebruiksrecht (of licentie). Hierdoor is hij afhankelijk van de ontwikkelaar van de software. Dat kan lastig zijn bij gewenste wijzigingen en zeker bij een faillissement van de ontwikkelaar. Daarom wordt er soms voor gekozen het auteursrecht over te dragen aan de opdrachtgever.

Auteursrecht en social media

Ook al heb je het auteursrecht op teksten en foto's, je bent niet altijd de baas over je eigen creaties. Bij veel social media geef je de dienst - door instemming met de algemene voorwaarden - een gebruiksrecht op alle zaken die jij online plaatst. Daarbij wordt vaak bepaald dat men jouw foto's zonder toestemming of betaling mag gebruiken voor welk doel dan ook.
Daar komt bij dat de social media regelmatig hun voorwaarden op dit gebied veranderen. Wees hier alert op. Ga ervan uit dat je de zeggenschap kwijtraakt over alles wat je op social media plaatst.
Zie ook: SocialMediaRecht

Geschriftenbescherming afgeschaft per 1 januari 2015

In de Auteurswet was een bescherming voorzien voor geschriften die geen oorspronkelijk karakter of persoonlijk stempel van de maker hadden. Het betrof bijvoorbeeld dienstregelingen, theaterprogramma's, catalogi en telefoongidsen. Sinds 1 januari 2015 beschermt de Auteurswet alleen nog creatieve prestaties van de maker. Het gevolg van de afschaffing van de geschriftenbescherming is dat het makkelijker is geworden om feitelijke informatie te verspreiden.
Ook voor databanken die niet via een creatief proces tot stand zijn gekomen is de geschriftenbescherming vervallen.

Openbare (kunst)werken

In artikel 18 van de Auteurswet wordt aangegeven dat bepaalde soorten kunst die zich permanent op openbare plaatsen bevindt, mag worden nageschilderd of gefotografeerd zolang het resultaat een 'afbeelding' is. Die afbeelding mag op allerlei manieren worden gepubliceerd, bijvoorbeeld op websites.
Enkele praktische voorbeelden van dergelijke kunstwerken: standbeelden, gebouwen, bruggen en graffiti. Mits het werk zich op een openbare plaats bevindt.

Linken en embedden mag van het Europese Hof, maar....

Op 13 februari 2014 is het Europese Hof van Justitie met een belangwekkende verklaring op het gebied van auteursrecht gekomen (C-466/12): de eigenaar van een website kan, zonder toestemming van de houders van het auteursrecht, via hyperlinks doorverwijzen naar beschermde werken die op een andere website vrij beschikbaar zijn. Dit geldt zelfs wanneer bij de internetgebruikers die op de link klikken, de indruk wordt gewekt dat het werk wordt getoond op de website waar de link zich bevindt.

Een uitspraak van het Europese Hof van 21 oktober 2014 (C-348/13) stelt dat ook foto's en films via linking en embedding geen inbreuk maken op auteursrecht mits er geen beveiligingen worden omzeild en er geen speciale technieken worden gebruikt.

Het recht op dit gebied is aan verandering onderhevig, en een nuance in de casus kan voor een andere uitkomst zorgen. Zo werd op 8 september 2016 bepaald dat er sprake was van auteursrechtinbreuk onder meer vanwege een winstoogmerk (C-160/15).

Creative Commons

Creative Commons is een licentiesysteem waarbij je als maker van een werk anderen een bepaald gebruiksrecht geeft. Het kan gaan om toestemming voor het delen, verspreiden of bewerken.
De fotodienst Flickr bijvoorbeeld geeft je de mogelijkheid om aan te geven dat door jou gedeelde foto's of video's niet bewerkt mogen worden, alleen gebruikt mogen worden met bronvermelding, juist niet voor commerciële doeleinden ingezet mogen worden enz.
Zie: Creative Commons bij Flickr

Auteurscontractenrecht per 1 juli 2015

Om de contractuele positie van makers van een auteursrechtelijk beschermd werk te verbeteren is in 2015 een aantal belangrijke wijzigingen op de auteurswet doorgevoerd. Het betreft o.a.:

• De maker heeft recht op een 'billijke vergoeding' in ruil voor het verlenen van de exploitatiebevoegdheid (artikel 25c).
• De maker heeft recht op een aanvullende vergoedingsaanspraak indien het werk een commercieel succes wordt, de 'bestsellersbepaling' (artikel 25d).
• De maker kan de exploitatieovereenkomst ontbinden als de exploitant zich niet voldoende inspant voor de exploitatie (artikel 25e).
• De maker heeft het recht om de exploitatieovereenkomst te vernietigen als er sprake is van onredelijk lang lopende exploitatieaanspraken of onredelijk bezwarende bepalingen (artikel 25f).
• Wetenschappers mogen 'korte wetenschappelijke werken' (bijvoorbeeld artikelen in tijdschriften) vanaf een redelijke termijn na eerste publicatie online kosteloos beschikbaar stellen. Voorwaarde hiervoor is dat het werk gefinancierd is met Nederlandse publieke middelen. Zie hiervoor het nieuwe artikel 25 fa van de Auteurswet.
  Wetenschappers kunnen hun artikelen nu via open access beschikbaar maken, wat tot nu toe door contracten met uitgevers veelal verboden werd.

Verkoop tweedehands e-books

Een schrijver krijgt natuurlijk een vergoeding als zijn werk als e-book in een online winkel wordt verkocht. Maar er is lange tijd onduidelijkheid geweest over het auteursrecht bij verkoop van tweedehands e-books. Was de doorverkoop van een e-book toegestaan, of werd het auteursrecht daarmee geschonden?
In december 2019 maakte het Europese Hof een einde aan deze onduidelijkheid. De verkoop van een tweedehands e-book betekent een schending van het auteursrecht, volgens het Hof. De nieuwe lezer, de koper van het tweedehands boek, valt niet onder de gebruikslicentie die is aangegaan bij de originele aankoop van een e-book. Ook het delen van een boek via een website is een schending van het auteursrecht, zelfs als het boek niet gekocht wordt.
Aanvullend wordt opgemerkt dat een tweedehands e-book niet verschilt van een nieuw e-book, afgezien van de prijs. Daardoor kan een nieuw e-book niet goed concurreren met een tweedehands exemplaar, iets wat bij papieren boeken wel het geval is.

Europese Auteursrechtrichtlijn

Vanaf 1 juli 2021 geldt de Europese Auteursrechtwet. Deze wet is de implementatie van de Europese Auteursrechtrichtlijn. In Nederland is de richtlijn geïmplementeerd in o.a. de Auteurswet.
Er is veel gelobbyd voor deze wetgeving. Zij werd - en wordt - door velen verwelkomd omdat zij de culturele sector (waaronder de muziekindustrie) in Europa zou beschermen. Tegenstanders vrezen aan de andere kant dat er een vorm van internetcensuur door gaat ontstaan.
Vooral artikel 15 ('linktaks') en artikel 17 ('uploadfilter') hebben voor opschudding gezorgd.
Voor meer informatie zie: KVK - Europese Copyrightwet

Tips voor auteursrecht

• Het auteursrecht op een logo ontstaat automatisch. Daarnaast kan het zinvol zijn het logo tevens als merk te registreren. Op deze manier wordt het logo dubbel beschermd: als auteursrecht en als merk. Voor merkregistratie is wel een formaliteit vereist. Lees meer hierover op de pagina over Merk en Recht.
• Als je een logo laat ontwikkelen voor je bedrijf, neem dan in het contract op dat het auteursrecht op het logo aan jou (of je bedrijf) wordt overgedragen. Op die manier voorkom je dat later discussie ontstaat over het toegestane gebruik van het logo.
• Het publiceren van foto's en video's op internet is inmiddels zo gewoon geworden dat we er bijna niet meer bij stilstaan, maar ook hier is het auteursrecht van toepassing. Denk hieraan als je bijvoorbeeld het optreden van een muzikant of band filmt en dit op YouTube zet. Officieel heb je toestemming voor publicatie nodig van de uitvoerders en (overige) rechthebbenden. Het vermelden van de degene die het auteursrecht heeft is weliswaar netjes, maar niet genoeg om je te vrijwaren voor mogelijke problemen.
  Meer informatie over het publiceren van video's: op de website van YouTube
• In artikel 16c van de Auteurswet staat dat iedereen voor eigen oefening, studie en gebruik een kopie mag maken: de thuiskopie.
  De bron van een kopie moet legaal zijn.
• Het auteursrecht van creaties die in loondienst worden gemaakt valt onder het auteursrecht van de werkgever. Tenminste, als die creatie valt onder de normale werkzaamheden. Een grafisch ontwerper krijgt dus niet het auteursrecht van een logo dat hij onder werktijd heeft gemaakt. Een accountant die fotografie als hobby heeft en een keer foto's maakt voor het bedrijf heeft wel het auteursrecht op deze afbeeldingen.
• Auteursrecht is een ingewikkeld vakgebied. Bij het overschrijden van landsgrenzen wordt de problematiek nog complexer. Win advies in bij een jurist gespecialiseerd in auteursrecht, intellectueeleigendomsrecht of mediarecht.